تدوین فیلم های مستند

تدوین فیلم های مستند

از میان تمام فعالیت هایی که برای جمع و جور کردن یک مستند صورت می گیرد، فرآیند تدوین، در معنایی مخاطب از گزارش به دست می آورد، دارای تاثیر قاطع تری است. به نظر یک متنقد: در اتاق تدوین است که بسیاری از کارگردان ها به حداکثر چالش و قابلیت عمل خود واقف می شوند. در اتاق تدوین است که بر خلاف فیلم های داستانی، متکی به فیلمنامه مصور اثر مستند در ذهن مجسم می شود، ساختار می یابد و زاییده می شود. تدوین آثار مستند مانند تدوین دست ساخت های هنری در رسانه های دیگر نیز بر دو اصل بنیادی قرار دارد: اول، انتخاب چند فیلم از میان چیزهایی که مخزن بزرگی از اسناد قابل دسترسی محسوب می شود، دوم، یکپارچه سازی این اقلام در گزارشی که برحسب شرایط خود دارای معنا خواهد بود.

اگرچه بخش عمده کار تدوین در مرحله پس از تولید یعنی اتاق تدوین سرانجام می یابد، در سایر مراحل ساخت مستند نیز صورت هایی از تدوین وجود دارد. مرحله اولیه را که در جریان آن مستندساز، امکانات متنوعی را برای اجرای هنری موضوع بررسی می کند، حتی تصمیم درباره اینکه در هنگام فیلمبرداری چه چیزهایی در قاب تصویر باشد و یا چه موقعی دوربین کلید بخورد می تواند شکلی از تدوین محسوب شود. اما اینک ما به مرحله پس از تولید توجه داریم. این جنبه از تولید نه فقط به خاطر اهمیت ذاتی آن، بلکه چون در معرض بررسی انتقادی قرار نگرفته است، مورد توجه ماست. نحوه در اختیار گرفته شدن تدوین، بر اساس نوع مستند، متفاوت است.

برای مثال، در یک مستند نمایشی، بسیاری از تصمیمات تدوینی به طور موثری در مرحله نگارش فیلمنامه اتخاذ شده است. در حالی که در یک گزارش مگسی روی دیوار، آغاز فرآیند تدوین، در واقع زمانی است که اسناد جمع آوری شده، پس از هفته ها و یا ماه ها فیلمبرداری، مشاهده و ارزیابی می شود. اما در اکثر موارد، تدوین عبارت می شود از کاهش تدریجی میزان زیادی از اسناد و مواد خام تا رسیدن به انداره ی مورد نظر در قالب برنامه. در عین حال باید با دقت اندیشید که چگونه مواد موجود به بهترین وجه، ساختار یابد تا با تمام الزامات استاندارد شده مستند روایی یا سایر نیازهای بازنمایی، جور در بیاید.

تدوین مستند های تلویزیونی

در مورد مستندهای تلویزیونی، در فرآیند تدوین، باید در نظر گرفت که بیش ترین اسنادی که در یک برنامه پخش می شود در عین حال، بخشی از یک مجموعه ی بزرگ تر است. در مورد مستندهایی که قرار است در جدول زمانی ویژه ای پخش شوند، ضروری است که اسناد  هم بر اساس سبک مورد پذیرش هر شبکه تلویزیونی تدوین شود و هم مبتنی بر مجموعه قراردادهایی باشد که برای آن جدول پخش مستند در نظر گرفته شده است. سایر انواع مستند از تدوینگران، تقاضاهای دیگری دارد. یکی دیگر از مشغله های تدوینگرانی که مستندهایی را برای پخش از کانال های تجاری آماده می سازند، این است که گزارش را به نحوی ساختار دهند که با وقفه های متععد آگهی های تجارتی، سازگار باشد.

در کشورهایی مثل زلاندنو که پانزده دقیقه در هر ساعت، به آگهی تجارتی اختصاص دارد، مستندها باید چنان به دقت شکل یابند که با بازگشت بیننده بعد از هر وقفه آگهی تجاری، اطمینان به جود آید. تدوین اثر مستند، هر شکل ویژه ای را به خود بگیرد، تقریبا همیشه فرآیندی وقت گیر است. در بسیاری موارد، بیش تر از تهیه چند حلقه فیلم طول می کشد. برای مثال، تهیه کنندگان یک مستند برجسته آمریکایی به نام یک خانواده آمریکایی که در سال 1973 ساخته شد در مدت 7 ماه، بیش از 300 ساعت فیلم گرفتند. اما تدوین این مواد، یک سال کامل به طول انجامید. ( مقالات فیلم مستند )

در حالی که استفاده از سیستم های تدوین دیجیتالی  در سالیان اخیر، سود صرفه جویی در وقت را نیز به همراه داشته است، با این حال، جنبه های خلاقه تدوین، هم چنان وقت گیر باقی مانده است. یک تهیه کننده و کارگردان می گوید: سرعت و انعطاف پذیری خلاقانه.. دو بهره بزرگ فناوری دیجیتال است. با بهره گیری از تدوین غیر خطی، یک فیلم، در کم تر از نصف زمانی که روی سلولوئید تدوین می شد، وقت می گیرد. اما تهیه کنندگان زیرک در واقع، 50 % از سر و ته بودجه تدوین را نمی زنند. آن ها همین وقت صرفه جویی شده را برای چاره جویی های بیش تر در اتاق تدوین و خلق محصولی با کیفیت برتر، صرف می کنند. تدوین مستند، با شیوه های معمول ساختار بخشی سایر دست ساخت های هنری، وجود مشترکی دارد. لیکن، تفاوت های مهمی نیز در بین هست. برای مثال، تدوین یک مستند را با تدوین فیلم داستانی مقایسه کنید. در دومی، بسیاری از تصمیمات درباره ساختار کار، در جریان فیلمنامه نویسی و مصور ساختن فیلمنامه، تعیین شده است.

تدوینگران مستند

بیش ترین توجه تدوینگر فیلم داستانی، اساسا بر افزایش حالت نمایشی متمرکز می شود و یا بر چگونگی انتقال موثر تر از صحنه ای به صحنه دیگر تمرکز می کند. تدوینگران آثار مستند نیز به ویژه در گزارش هایی که دارای تاثیر روایی قوی هستند به چنین مطالبی علاقه مندند، اما در عین حال، در مرحله ساختار بخشی اولیه بیش تر درگیر یافتن یک قالب مناسب برای ارائه مواد و اسناد گردآوری شده هستند. رویه های تدوین، به شدت به کارکرد ویژه ای وابسته اند که هر یک از شیوه های اصلی مستندسازی برای تحقق یافتن، به آن نیازمندد.

ولی می توان بین دو رهیافت گسترده تدوین، بنابر نوع مستند و تاثیراتی که دارند، تمایز قائل شد. در اولی، اصل راهنما این است که احساس حضور در محل واقعه برای بیننده، خلق شود و در دومی بیش تر کوشش می شود تا بر یک اندیشه پرتو افکنده شود و یا یک برهان، توسعه و رشد یابد. اولین رهیافت در انواع معینی از مستند مشاهده ای به کار می رود. از جمله گزارشی که به شیوه مگسی روی دیوار ساخته می شود که مستندساز دوست دارد تا تاثیر واقعیت گرایی را قوت بخشد، در دومی که گاهی اوقات تحت عنوان تدوین بیان گرا یا ساخت گرا شناخته می شود، هدف از تدوین، پشت سر هم کردن و تلفیق فصل های تصویر و صدا، به شیوه ای است که معنا، بیش تر از طریق تضادها و طنین ها و پژواک های بین نماها پدیدار شود.

احساس یک برهان ساده و متقاعد کننده از طریق کلمات تقویت می شود. این کلمات نیز برای همراهی با جریان تصاویر، به دقت به یکدیگر تدوین می شوند. تدوین نیز، سخت در پی تولید یک استدلال و برهان است، تدوین می تواند در برآورده ساختن این آرزوی برخی مستندسازان که از قطعه های منفصل، کلا واحدهایی از معنا به جود بیاورند،نقض قاطعی بر عهده بگیرد. به گفته ژیگاورتوف یک از پیشگامان مستند سازی: سینما – چشم، وسیله ارائه غیر مرئی به صورت مرئی است، آنچه را مخفی بوده، آشکار می سازد، وسیله جلوه گرسازی چیزهایی در پس نقاب است… کافی نیست که تکه های منفصلی  از حقیقت یا تصاویر جدا جدایی از حقیقت را بر پرده به نمایش در آوریم، این تصاویر، باید از نظر مضمونی، چنان منظم و یکپارچه شوند که از کلیت آن ها، حقیقت حاصل آید.

تدوین جنبه های دیگری نیز دارد که دارای ارزش کاوش بیش تری هستند که می توان گفت  به اولین جنبه به قطعه فیلم هایی که در نسخه تدوین شده نهایی وجود ندارد، مربوط می شود. آیا بعد از پخش فیلم مستند، این فیلم های دور ریخته شده اهمیت خود را از دست می دهند یا به عنوان بخشی از یک آرشیو بزرگ تر که در آن ها اسناد قابل دسترسی نگه داری می شود، همچنان ارزشمندند ؟ به تدریج از هنگامی که امکان نگهداری این اسناد به صورت سی دی، دی وی دی، فلش ها، هارد دیسک ها و… فراهم آمده و شرایط دسترسی، بیش از پیش افزایش یافته، بحث روی این مطلب نیز بالا گرفته است.

سوال دوم به سبک بر می گردد تا چه حد میل به پیروزی از برخی اصول زیبا شناختی مستند، تعیین کننده تدوین یک برنامه مستند است ؟ تعادل، وزن و ضرباهنگ و به واقع تمام روش هایی که در آن اجزایی جدا از هم برای ایجاد یک جلوه ی هنری با یکدیگر ترکیب می شوند. بخش وسیعی از مقوله تدوین، به وضعیت کلی مواد و اسناد در شکل نهایی و مونتاژ شده بر می گردد. یکی از تعاریفی که مستندسازی، همواره ادعای آن را داشته است این بوده که مواد خام از واقعیت به چنگ می آید. یعنی هر چه قدر هم که در مرحله تدوین دستکاری می شد، باز هم می شد اطمینان داست که در اطلاعات موجود در هر قاب تصویر، مداخله نشده است. ولی در عصر تصویرسازی الکترونیکی چنین یقین دلگرم کننده ای، دیگر وجود ندارد.

آنچه اکنون در مرحله پس از تولید، نامحدود است، زیرا به گفته یک منتقد:

• در عصر تمهیدات نا محدود الکترونیکی، تماشای دو شخصیت درونی یک قاب تصویر، همیشه هم متضمن حضور جسمانی آن دو در یک فضا نیست.

سر انجام و شاید از همه قاطع تر فرآیند تدوین، توجه ما را به مسئولیت هایی جلب می کند که تهیه کنندگان مستند در قبال موسسات سفارش دهنده، در برابر مخاطبانی که کار به آن ها عرضه می شود و همچنین در برابر افرادی که در بیش تر گزارش های مستند، به صورتی برجسته مطرح می شوند، دارند. این مسئولیت ها، دارای یک بعد اخلاقی قوی است.

در آخر اگر علاقه مند به تدوین هستید، مقاله ای با عنوان “چگونه یک ادیتور حرفه ای شویم” برای شما آماده کرده ایم که می تواند شما را راهنمایی کند.

خواندن این مطالب برای افزایش اطلاعات شما ضروریست:

با تعریف فیلم مستند و انواع مستند آشنا شوید تدوین و ترانزیشن اصول مستند سازی فیلم و آموزش آن معرفی موضوع برای ساخت مستند ایده برای مستند سازی مراحل تولید فیلم های آموزشی کدام اند؟